Filmmaker en living legend Agnès Varda is vrijdag overleden. Ze was een icoon van de Franse film. De eerste van de Nouvelle Vague. Minstens 2 van haar films zijn wereldberoemd:
– Cléo de 5 à 7
– Sans toit ni loi
Toevallig heb ik ze de week voor haar verscheiden bekeken. Ik werd gezogen in haar bijzondere universum en verkeerde in Vardasferen. Dacht na over haar invloed, over haar weldadige feminisme. Tot opeens overal interviews en films van haar opdoken. Bleek ze overleden te zijn. Weird. Of liever: magisch. Vardaans.
Ze werkte tot haar dood. Na 2000 verklaarde ze dat filmen een nieuwe richting had genomen, met het gebruik van digitale camera’s. Daar was ze mee verrukt. Ze waren klein, onopvallend, ideeal voor haar documentaire-achtige manier van filmen. Zo kon ze haar signature shots van voorbijgangers draaien zonder dat ze zich bekeken waanden. Ook ging ze helemaal los op de kunsttoer, met originele constructies en spraakmakende expo’s tot gevolg, toen ze al in de 80 was.
‘Sans toit ni loi’ móest ik van vriendin Yoko kijken. Ze had die bij de lancering in 1985 gezien en was erdoor getraumatiseerd. Volgens haar had de treffende gelijkenis tussen de hoodpersoon en mij iets onheilsspellends. In die tijd had ik vanwege diepe armoede geen toegang tot de bioscoop – die film bleef dientengevolge ongezien tot ik het vergat. Vorige week besloot ik die (eindelijk!) te kijken. En inderdaad, Sandrine Bonnaire had wel iets van mij uit die tijd. Maar zo extreem heb ik mezelf nooit gezien. In ieder geval nooit zo grof, noch zo gesloten en eenzaam. Qua karakter hoorde ik bij de ‘zonnigen’, extravert en blijmoedig. Maar ja, ik heb wel dakloos rondgezworven, had niet veel met de burgerlijke mores, flirtte met het nihilisme, en léék uiterlijk op Sandrine, tot de kleren die ik droeg. Ik snap wel dat Yoko de parallelie trok.
Cléo de 5 à 7 is een juweel van een film. Dat was Varda’s 2de geloof ik, in 1962 gemaakt. Ze werd gepropulseerd tot grote hoogtes.
In haar ‘Causeries 1 et 2‘ (spoiler alert), een master class van de maestra zelve, legt Agnès Varda de techniek van die films uit. Dat ze voor Sans toit ni loi bijvoorbeeld een enorm aantal lange rails neerlegde her en der op het Franse platteland, dat elke scene met een tracking shot begon met een beeldige verwijzing naar het einde van de vorige etc… De Causeries biedt een intieme blik in het wonderlijke werk van deze kunstenaar.
Agnès Varda was feministisch. Haar films hebben de hegemonie van de mannelijke filmmakers doorbroken. Ze spreekt dan ook van de filmische ‘matrimoine‘ (itt patrimoine, erfgoed) omdat ze er nu in opgenomen was. Ik besef nu pas wat voor invloed het op mij en mijn generatie vrouwen heeft gehad, dat we opgroeiden in een filmisch mannelijke wereld (überhaupt in een filmische wereld. We zijn de eerste generatie die opgroeide met TV, met films als dagelijks referentiekader). Het beeld dat we voorgeschoteld kregen van wat een vrouw was of hoorde te zijn, was, met de kennis van nu, stereotypisch en beperkt. Om te beginnen waren die actrices jong. Jong, mooi, dun tot mager, en altijd keurig opgemaakt en gekapt. Menopausale vrouwen werden openlijk als onwenselijk neergezet, zelfs in alom bejubelde films van de Nouvelle Vague. In die tijd zag ik die als vooruitstrevend en modern, nu als walgelijk macho. De onbeschaamde rechtvaardiging, ja bejubeling, van 40+ mannen die hun vrouw inruilen voor een fris 20-jarig exemplaar, onder het mom van de sexuele vrijheid.
De Agnès Varda’s waren dun bezaaid.
Wat dat betreft is er gelukkig veel veranderd. Meisjes krijgen nog steeds genoeg vrouwonvriendelijke shit voor de kiezen, al dan niet door seksegenoten op Instagram, maar vrouwrespectvolle elementen zijn niet meer weg te denken. Vrouwelijke filmmakers zijn een gegeven. Dat levert een andere sfeer op, een andere blik op het vrouwzijn. Die films scoren beter op de Bechdel scale.
– de vrouwen zijn minder stereoptypisch
– ze interacteren met elkaar
– ze zijn minder gefocussed op mannen
– vaker heldinnen, of antiheldinnen
Ik juich deze verrijking toe. De toekomstige vrouwen zullen het makkelijker hebben. Hun zelfbeeld is collectief beter.
Laten wij de pionier Agnès Varda dankbaar gedenken.
https://youtu.be/F3BeLYvcGEU