Toevallig heb ik nog geen e-reader, maar ik wen al aardig aan de grote omschakeling. Het is een vreemd idee, dat de 55 meter boeken die ik nu in mijn boekenkasten heb misschien nog eens tot 60 meter zullen aangroeien, maar dat dat het dan wel zal blijven. Toon mij uw boekenkast en ik zeg u wie u in 2011 was.
De voordelen van e-boeken zijn ontzaglijk. Licht om mee te nemen, gaan niet stuk in de tas. Je hoeft niet te kiezen welke je mee op vakantie of in de trein of naar de wc of naar bed meeneemt. Doorzoekbaar natuurlijk, heel belangrijk voor iemand die zelden een boek van begin tot eind leest, maar wel wil weten wat een schrijver over dit of dat zegt. En de wereldliteratuur (OK, tot negentienhonderdzoveel i.v.m. de auteursrechten, maar evengoed) gratis downloaden en altijd bij je hebben, dat is toch een droom.
Het belangrijkste argument dat naar mijn mening tegen e-boeken wordt aangevoerd is het zintuiglijke. Neem die gebonden boeken van Van Oorschot. Ja, die vind ik mooi. Ik gaf in mijn studententijd mijn laatste geld uit aan het Verzameld Werk van Toergenjev, vier delen (later, toen ik al geld verdiende, maar nog niet bepaald veel, kwam er nog een deel brieven bij, met de prachtige commentaren van Karel van het Reve, die, scoop, niet in het Verzameld Werk komen, dus koop dat Toergenjev-deel) in de onovertroffen Russische Bibliotheek. Ik word nog steeds blij als ik ernaar kijk. Ook de Multatuli’s. En veel boeken met een geschiedenis.
Maar je moet dit argument niet overdrijven. Dat wil zeggen: ik wil best aannemen dat voor veel mensen de ervaring van het lezen van een goed gemaakt boek heel belangrijk is. Maar voor mij telt het niet zwaar. Veel mooie boeken vind ik als ik ze eenmaal in handen heb helemaal niet zo prettig meer, wat ze ook hebben geprobeerd met hun dundruk, leeslintjes etc. Ik leef in permanente angst dat ik ze stukmaak, wat ik ook vrij vaak doe: ruggen breken, vetvlekken erop maken (als je ze op de eettafel legt – fijne actieve zithouding heb je daar, maar bij mij thuis willen er ook wel eens kruimels op blijven liggen), kleine scheurtjes in bladzijden en stofkaft, bij het uit de kast halen, of gewoon uit pure onhandigheid tijdens het lezen, vooral in bed.
Maar zelfs als je een slag handiger bent dan ik of er niet om maalt je boeken stuk te maken, dan blijft het nog maar de vraag of het eigenlijke lezen werkelijk zoveel prettiger is in een boek van papier. De ideale ‘leesinstellingen’ zijn zo persoonlijk, geen uitgever kan met alle voorkeuren rekening houden. De Gerard Reve-biografie van Nop Maas heeft voor mij een te groot formaat. Ik lees langzaam en laat me graag en veel afleiden, dus moet ik het lezen regelmatig hervatten, maar met grote bladzijden weet ik dan niet meer waar ik was. De delen van het VW van KvhR zijn te dik naar mijn smaak. Met een e-reader kan je (stel ik me althans voor) lettertype en -grootte aanpassen. En als hij stukgaat is hij inwisselbaar.
Een weinig gehoord argument tegen e-books dat ik er wel bij wil noemen om nog de schijn van een balanced view te wekken: wat doe je met de vrijgekomen, of althans niet meer voor boeken gereserveerde ruimte? Gaat dat niet galmen? Een béétje een fijn huis wordt gedomineerd door boekenkasten. Bij sommige leuke mensen komen daar ook nog een of twee kasten vol platen of cd’s bij, die wegens de iPod ook al niet meer uitgebreid zullen worden. Maar weinig mensen willen kleiner gaan wonen. Er komen muren vrij die voor planken bedoeld waren.
Voor dit probleem bestaan verschillende oplossingen. Je kunt bijvoorbeeld tapijten aan de muur hangen, zoals ze in Rusland doen. Dat is goed voor de akoestiek en het staat gezellig. Maar… je kunt ook een aquarium nemen. Of een kat, die anders tegen de boeken zou piesen. Tot de echte omwaarders aller waarden zou ik willen zeggen: neem een aquarium van twee meter én een kat. Als u toevallig mijn kinderen een dezer dagen tegenkomt: graag niet laten merken dat dat nu precies is wat ik op het moment overweeg.
Ik denk nu natuurlijk weer van alles, maar zeg alleen dit: de vermeende grootte van de bladzijde van de Reve-biografie van Nop Maas valt wel mee. Ik tel 38 regels op een volgedrukte bladzijde, ten opzichte van 37 regels in een (willekeurig gekozen) deel van de Dagboeken van Frida Vogels, van dezelfde uitgever, maar dan in het ‘normale’ boekformaat. Het is dus voornamelijk een lettergroottekwestie. Of dat nou veel uitmaakt voor het in de war raken bij een leesonderbreking betwijfel ik eerlijk gezegd.
Zoals al elders gecommuniceerd, de emotie aangaande de broodkruimels, vetvlekken en scheurtje in de stofomslag herken ik wel, dat is vervelend, maar ik probeer daar op een ontspannen wijze mee om te gaan. Maar het is hinderlijk, inderdaad.
De boekenkast gaat een statussymbool worden. En boeken worden hebbedingetjes, doe steeds fraaier moeten worden vormgegeven. Waarna je als tegenreactie weer een nieuwe, chique soberheid krijgt. Uitgevers moeten gewoon op verschillende manieren hun waar aanbieden: als e-book, pocket, gewoon boek, luxe-uitgave. Uitgevers kunnen nu ook beter risico’s nemen. Experimentelere schrijvers kunnen een kans krijgen.
Net als de platenkast?
Nee, bij platen is het anders gegaan. Platen hebben louter nostalgische waarde (hoewel vyniel geloof ik weer aan een opmars is, maar dat is heel erg in de marge). Boeken zijn intellectueel. Een bibliotheek is nu al een statussymbool. Een grote boekenkast ook. Misschien dat de Billy’s gaan verdwijnen.
Maar je kunt wel naar de platenindustrie kijken. Dankzij het hele mp3-gebeuren zie je steeds meer luxe-cd-boxen. Ik vind dat ze het nog stom doen. Je moet gewoon veel meer aanbieden. Van hele kleine mp3-tjes naar mp3-tjes van goede kwaliteit, naar een gewone cd, naar een luxe-cd. Weet ik veel wat je tegenwoordig allemaal niet kunt verzinnen om je waar aan de man te brengen.
Boeken gaan sneller stuk??? Integendeel. Boeken gaan honderden jaren mee! Probeer dat maar eens met je e-reader, 100 tegen een dat die over tien jaar al niet werkt met het dan actuele formaat. Of laat je e-boek eens per ongeluk op straat vallen. Of nat worden. Of een lege accu hebben. Of de zon schijnt er op.
E-readers hebben zoveel nadelen dat ik geen enkele aanleiding zie om er aan te beginnen. Pas als ik gedwongen word omdat een boek niet meer normaal verschijnt, of voor boeken die ik sowieso niet wil bewaren, dan zal ik er over nadenken.
Ik leef in permanente angst dat ik ze [boeken]stukmaak maar dat geeft ze juist een geschiedenis! Pak je een boek uit de kast waar allemaal rode/paarse kringen op de kaft staan: afdrukken van een wijnglas. Bladzijdes met weaterschader: dat boek lag in de tent op die camping van Ameland toen het opeens zo hoosde. Valt er tabak uit een dichtbundel: ach ja, toen rookte je nog. Boeken, een verscholen archief voor: metrokaartjes, krantenknipsels, overlijdensberichten, geplette insekten, aantekeningen van wat je zelf toen belangrijk achtte: een morse/streepjescode. En voor wie wil je die boeken zo netjes houden? Voor de handelaar die ze na je dood komt (‘nou mevrouw, 6 tientjes voor ut hele zwikkie dan maar? Bennu dur mooi van af, van die stofnesten.”) ophalen?
Dingen stukmaken doet me pijn. Maar je bent verder behoorlijk overtuigend. Blijft mijn andere argument geldig: die wijnkringen etc. maken een boek niet leesbaarder, en een e-reader wel. Niet voor iedereen misschien, en niet voor alle boeken, maar wel voor mij en voor veel boeken.
Kijk eens aan, niet te stoppen de ontwikkelingen… juryleden Booker Prize doen het met e-reader. Maar ze mogen ook nog de boeken krijgen. Zo hoort het natuurlijk. Maar ze zullen toch wel verdwijnen, de boeken, en daar zal ik mede-schuldig aan zijn als ik zelf een e-reader koop zolang er nog boeken te koop zijn. Ja.
… en bij e-readers, niet bij alle e-readers geloof ik, is er ook de mogelijkheid om aantekeningen te maken, en zodoende te customizen.