Recensie Zomergasten – Saskia Noort

Schrijfster Saskia Noort was te gast in Zomergasten 2014
Schrijfster Saskia Noort was te gast in Zomergasten 2014

Fear is a man’s best friend, zong John Cale ooit. Of dat waar is durf ik op basis van een televisieavondje met Saskia Noort niet te zeggen, maar het moge duidelijk zijn dat angst in ieder geval de basis kan zijn van een succesvolle schrijverscarrière. En van een aardige Zomergasten. Het was geen klassieker, deze aflevering. Er gebeurde weinig opzienbarends en ik heb niets gezien wat mijn wereldbeeld wist op te schudden. Maar het keek lekker weg en stemde voldoende tot nadenken. Onderhoudend lijkt mij het woord dat deze avond het beste omschrijft. Naar ik vermoed zoals de romans (of literaire thrillers, zoals haar uitgever haar boeken prefereert te betitelen – zijzelf zou graag eens een keer ‘niet literaire thriller’ op de cover zien staan, wat ikzelf een sublieme vondst vindt, maar haar uitgever kennelijk niet) dat ook zijn. Bovendien bleek Saskia Noort een bijzonder sympathieke vrouw. 

Angst was het centrale thema van de avond. Dat lag er zo dik bovenop dat Wilfried de Jong zich verplicht voelde het expliciet te benoemen in zijn slotvraag. Het lag er zelfs zo dik bovenop dat het verleidelijk is om te denken dat angst niet het centrale thema was. Maar dat was het vermoedelijk toch wel. Soms zijn de dingen zoals ze zich doen voorkomen. Saskia Noort hoopte dat ze zo rond haar zestigste verlost zou zijn van al haar angsten, dat ze dan bevrijd zou zijn van alle onzin. Ze hoopte dat ze zich tegen die tijd volledig kon overgeven aan het leven, zoals de met een Japanner getrouwde Anke vol gelukzalige overgave een gospel zong in een fragment uit de documentaire ‘Grenzeloze liefde; liefde en verval’. We helpen haar hopen.

De eerste angst die besproken werd, was de angst om naast een psychopaat te slapen. Dat je buurman of zelfs de man van wie je houdt een moordenaar kan zijn. We zagen een interview met Ferdi E., de moordenaar van Gerrit-Jan Heijn. Hij vertelde dat hij mevrouw Heijn wel wilde laten weten dat haar man vermoord was en waar zij hem kon vinden, maar dat hij niet durfde omdat Gerrit-Jan Heijn in de uren voor zijn dood in een boekje aantekening had zitten maken. Hij was bang dat Heijn dingen in dat boekje hadden geschreven die naar hem zouden leiden. Ferdi E. had het boekje dus niet aan Heijn ontfutseld voordat hij hem begroef. Hij had het zelfs niet even ingekeken. De interviewer vroeg waarom niet. Ferdi E. zei dat hij het te intiem had gevonden. Hij noemde het heiligschennis. “Gek misschien als je wel iemands pink hebt afgesneden.” Wilfried de Jong vroeg aan Saskia Noort of ze zich dat kon voorstellen. Dat bleek ze niet te kunnen. Vond ik vreemd. Als een schrijver zich iets zou moeten kunnen voorstellen is het wel een moordenaar die wel iemand vermoord en diens pink afsnijdt, maar zich er niet toe kan zetten om diens aantekeningenboekje in te kijken. Het is zelfs bijna te literair om waar te zijn. Maar kennelijk was het waar. Ik vond het vooral vreemd omdat Saskia Noort een schrijver van thrillers is. Het leek mij haar core business om zich in de psyche van de Ferdi E.’s van deze wereld in te leven.

Even later bleek dat haar boeken altijd zijn geschreven vanuit het standpunt van het slachtoffer. Want daar kunnen mensen zich beter mee identificeren. Nu heb ik nog nooit een boek van Saskia Noort gelezen en ik moet eerlijk zeggen dat deze uitspraak er niet bepaald toe heeft bijgedragen dat ik dat ooit zal gaan doen. Hoewel Saskia Noort ongetwijfeld met grote vaardigheid haar eigen angsten projecteert op haar protagonisten, kreeg ik stellig de indruk dat haar literatuur erg veilig is. Dit in tegenstelling tot bijvoorbeeld American Psycho van Brett Easton Ellis, waar een ander fragment over ging. Voor wie niet bekend is met het boek: American Psycho gaat over een Wallstreet broker die in zijn vrije tijd, naast het mijmeren over Whitney Houston-platen, zwervers en hoertjes martelt en vermoordt. Naast twee feministes die het boek te walgelijk voor woorden vonden, kwamen ook Ellis en zijn uitgever aan het woord. Wat opviel aan de uitgever was dat hij zich genoodzaakt voelde om zijn weerzin voor bepaalde scènes uit te spreken. Omdat wij vandaag de dag weten waartoe het ongebreidelde materialisme van Wall Street heeft geleid, valt het bijna niet voor te stellen dat je in American Pscyho geen gigantische, zelfs moralistische aanklacht ziet, maar toen het boek verscheen, begin jaren ’90, was dat heel anders.

De angst die naar aanleiding van dit fragment werd besproken, was overigens de angst om niet aardig gevonden te worden. Een angst die Saskia Noort leek te belemmeren om echt te schrijven wat ze wilde. Hoewel ze dat vervolgens ook weer ontkende, want die angst om niet aardig gevonden te worden (of om mensen in haar schrijven tegen de schenen te hebben getrapt) stak altijd pas de kop op na publicatie.

En zo had elk fragment zo’n beetje z’n eigen angst. In een fragment uit Kijken in de ziel vertelden de psychiaters die door interviewer Koen Verbraak over hun vak aan de tand werden gevoeld dat angst de meest fundamentele emotie is. Waarbij je onderscheid moet maken tussen existentialistische angsten (die voor de dood of voor eenzaamheid) waarmee je moet zien te leren leven en voor belemmerende angsten (die voor open ruimtes of voor binding bijvoorbeeld) die je moet zien te overwinnen. De angsten die Saskia Noort belemmerden om te zijn wie ze werkelijk was (en die ze zo rond haar zestigste hoopt te hebben overwonnen zodat ze vol overgave kan gaan leven) leken veroorzaakt door twee cruciale elementen uit haar leven. De eerste was dat ze opgroeide in de jaren ’70. De tweede dat ze verkracht was op haar veertiende.

Dat tweede aspect kwam terloops ter sprake, ergens aan het begin van de uitzending. Naar aanleiding van een van de fragmenten (ik denk ‘het familiedrama in Zoetermeer’) vertelde Saskia Noort dat ze in haar jeugd een traumatische ervaring had gehad. ‘O ja, wat dan?’, wilde Wilfried de Jong weten. Even zag je vertwijfeling in de ogen van Saskia Noort. Zou Wilfried de Jong echt niet weten dat ze ooit verkracht was? De Jong herstelde zich door te zeggen dat er later een geschikter moment zou zijn om dit onderwerp te sprake te brengen. Hij deed dit zo elegant dat ik niets anders kon dat vaststellen dat Wilfried de Jong zich bijzonder thuis voelt in het Zomergastenpresentatorschap. Uiteindelijk kwam de verkrachting ter sprake na een fragment uit The Invisible War, over vrouwelijke leden van het Amerikaanse leger die verkracht zijn door hun collega’s en die nergens terecht kunnen met hun verhaal omdat het leger een mannelijk bolwerk is waarvan de mannelijke leden er alles aan doen omdat zo te houden. Zonder opsmuk en zonder zelfmedelijden vertelde Saskia Noort wat haar was overkomen toen ze als veertienjarige met een kort rokje op een feest kwam waar ze niet hoorde te zijn. Ze was verkracht door een bekende, heeft het jaren geprobeerd te negeren totdat ze ging studeren en problemen ondervond. Onwillekeurig vroeg ik me af of de dader vanavond keek.

De eerste oorzaak van haar angsten kwamen aan bod na fragmenten uit Tilsammans (Noorts vrij hilarische keuzefilm over een Zweedse commune, van regisseur Lukas Moodysson), Fleetwood Mac: don’t stop, Brigitte Kaandorp: Zó en The Stones in the Park, waarin Mick Jagger, gekleed in een witte tuniek (in Saskia Noorts herinnering een tutu) een gedicht van Shelley voordraagt naar aanleiding van de dood van Brian Jones. De ouders van Saskia Noort waren achttien en twintig toen hun dochter werd geboren. Kind nog, en dat in de jaren ’70. Saskia Noort herinnerde zich de vele feesten en roekeloze zondagen met heel veel wijn en zwaaiende blote tieten op de keukentafel. Het gaf tegelijkertijd een gevoel van vrijheid en van onveiligheid. Er waren geen grenzen en als een kind iets nodig heeft, zijn het grenzen. Het fragment waarin Mick Jagger in tutu een gedicht voorleest was het eerste framgent dat ze zich kon herinneren. En wat ze zich vooral kon herinneren was het gevaar dat het uitstraalde, de mysterieuze uitwerking die de macht van Jagger op haar moeder had.

Kortom, Sigmund Freud had een kostelijke avond. En ik ook wel eigenlijk.

Molovich
Erkend miskend genie. Motto: succes is voor losers.

3 Reacties

  1. Ah mooi! Molovich’s zomergasten reviews! Ik zat er gisteren nog naar te smachten. “Ja,” dacht ik, moeilijk kijkend naar dat oeverloze gelul, “Jammer dat er geen zomergastenreviews meer lijken te zijn. Ik zou op zich willen weten waar dit over gaat want het lijkt bij vlagen intressant maar no way dat ik hier 3 uur naar ga luisteren.”

    Blij dat dit zo goed gedelegeerd is. Nu kan ik in 10 minuten alle hoogtepunten verwerken. Bedankt!

Laat een antwoord achter aan Spencer Brandsen Reactie annuleren

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *