Zeven jaar geleden begon ik op Panzerfaust de Bijbel Lees Sessies. De hoogste tijd om de draad weer op te pikken. Maar voordat ik dat doe, even alle afleveringen tot nu toe. Dit is aflevering 11.
Het volgende avontuur van Abraham (beschreven in Genesis 18:16-33) is volgens mij een sleutelscène in de Bijbel. Een scène die verklaart waarom nou net deze god van dit woestijnvolk zoveel andere goden heeft overleefd en aan de basis heeft kunnen staan van drie van de grootste religies op aarde. De scène begint wat klungelachtig. De drie mannen die bij Abraham op visite waren, en waarvan er één God was, vertrekken weer. Abraham loopt met hen mee, en God twijfelt. De drie mannen zijn namelijk op weg naar Sodom en Gomorra, een stad zo doordesemd van aardse zonden dat God besloten heeft het te verwoesten. Hij vraagt zich alleen af of hij Abraham nu wel of niet zou inlichten over zijn snode plannetjes: “En de Here dacht: Zou Ik voor Abraham verbergen wat Ik ga doen?” (Gen. 18:17)
Ik vind dat persoonlijk wat twijfelachtig voor een alwetende God. Een alwetende God moet toch op z’n minst weten wat Hij zelf gaat doen. Of is het logisch dat Zijn eigen handelen het enige is wat een alwetende God niet kan voorzien. En als dat zo is, zou dit dan betekenen dat toch niet alles in de sterren geschreven staat, dat niet alles al van te voren vast ligt? Wij mogen dan wellicht geen vrije wil hebben, onze toekomst staat echter niet in de sterren geschreven. Wij zijn afhankelijk van de grillen van een wispelturige god. Zijn Gods wegen voor God zelf eigenlijk wel doorgrondelijk? Ik vermoed van niet. Hij lijkt me van het soort dat maar wat doet, niet te veel stilstaat bij beslissingen, en er geen nacht minder om slaapt als Hij eens iemand onterecht tot Hem heeft geroepen. Type George W. Bush, zeg maar.
Na deze overpeinzingen, werd ik overvallen door de volgende zin: “Het geroep over Sodom en Gomorra is groot, en haar zonde is zeer zwaar. Ik wil nederdalen om te zien, of zij inderdaad gedaan hebben naar het geroep, dat tot Mij gekomen is, of niet; Ik wil het weten.” (Gen. 18:20-21) Nou! Dat is me nogal een onthullende zin. God blijkt helemaal niet uit Zichzelf alwetend te zijn, Hij heeft gewoon ordinaire verklikkers rondlopen, spionnen die voor Hem in de gaten houden of alles wel naar Zijn wens gaat. Nog een geluk dat God de moeite neemt om zelf even een kijkje te nemen voordat Hij een stad van de aardbodem wegvaagt. Je vraagt je toch af in hoeveel van Zijn beslissingen Hij zo’n dubbelcheck heeft nagelaten
Maar genoeg daarover. God besluit Abraham in te lichten. En dan gebeurt er iets zeer opmerkelijks. Abraham gaat met God in discussie. Schoorvoetend, en bloednerveus, maar hij doet het wel. Hij blijkt bovendien over een zeer groot talent voor diplomatie te beschikken. Abraham vraagt namelijk aan God of Hij van plan is om ‘de rechtvaardige met de goddeloze te verdelgen’. Met andere woorden: gaan er ook onschuldige slachtoffers vallen? Abraham vraagt dan of God, heel misschien, als het niet te veel gevraagd is, Sodom en Gomorra wil sparen als er in de stad vijftig rechtvaardigen zijn te vinden. Meteen na deze vraag, smeert die goochemerd God stroop rond de mond door Hem te prijzen om Zijn rechtvaardige inborst: “Verre zij het van U (…) de rechtvaardige te doden met de goddeloze, zodat de rechtvaardige zou zijn gelijk de goddeloze; verre zij het van U. Zou de Rechter der ganse aarde geen recht doen?” (Gen. 18:25)
En zowaar, het blijkt te werken. God zegt toe Sodom en Gomorra te sparen als Hij vijftig rechtvaardigen aantreft. Dit antwoord verrast ook Abraham. Hoewel hij duidelijk in Gods genade heeft verkeerd, moet hij ook wel hebben ingezien dat zijn God niet altijd voor reden vatbaar is. Maar nu dus wel. En Abraham raapt al zijn moed bij elkaar om God te vragen of Hij die verderfelijke stad ook wil sparen als er vijfenveertig rechtvaardigen rondlopen. En God zegt ook dat toe.
Abraham begint de smaak te pakken te krijgen en probeert er nog vijf af te snoepen. En tot zijn stomme verbazing blijkt God ook hiertoe bereid. Abraham haast zich erbij te zeggen te hopen dat God niet toornig wordt, als hij nogmaals zijn mond open doet, en een poging doet om God te overreden dat Hij Sodom en Gomorra ook zal sparen als er dertig rechtvaardigen rondlopen. En weer gaat God akkoord. En zo gaat dat door, totdat de teller uiteindelijk op tien blijft steken. Als God tien rechtvaardigen kan vinden, zal Hij Sodom en Gomorra niet verwoesten. Waarna beide helden ieder zijn/Zijn eigen weg gaat.
‘Handjeklap in een Oosterse bazar’, zo schijnt Chaim Potok deze scène ooit getypeerd te hebben. En welke andere religie kan nu zeggen dat je met haar god(en) kan onderhandelen. Ja, Hem of Haar gunstig proberen te stemmen met wat offers, dat kan er wel bij meer, maar zo gericht op de man af dingen vragen, er zelfs mee in discussie gaan, nee dat zit erbij niet veel religies in. Of wel, dan kunt u uiteraard van hartelust in de comments uw commentaar kwijt (daarom heet het ook ‘comments’, sukkels!). Die interactiviteit tussen God en de mensen, is in ieder geval zeer aantrekkelijk.
De reden dat God bereid is naar Abraham te luisteren en zijn wensen te honoreren, komt wellicht doordat Abrahams vragen onbaatzuchtig zijn. Hij vraag het niet om er zelf direct beter van te worden, het lijkt een oprechte uiting van medemenselijkheid. Of het gaat hem vooral om Lot, zijn neef, die in Sodom en Gomorra een bestaan probeert op te bouwen met zijn vrouw en twee dochters. Hoe het ook zij, Abraham had geen puur egoïstische beweegredenen om met God de discussie aan te gaan, en dat is sympathiek. Wellicht is God daar ook gevoelig voor. Niks menselijks is Hem immers vreemd. (Of heb ik dat al eens opgemerkt?)
Aan de andere kant kan het heel goed dat God wist dat er in heel Sodom en Gomorra in geen honderd jaar tien rechtvaardige mensen te vinden waren, en dat Hij Abraham dus maar lekker een beetje heeft laten lullen, om Zijn volgelingen de illusie te geven dat Hij wel degelijk voor rede vatbaar is. Want ik hoop toch geen spoiler alert moeten plaatsen als ik zeg dat God Sodom en Gomorra grondig met de grond gelijk gaat maken. Hoe Hij dat precies gaat doen, welke ‘nieuwste technieken’ hij daarbij gebruikt, en wat er met Lot en diens familie gebeurt, leest u een volgende keer in alweer een ongetwijfeld even spannende als leerzame aflevering.