RECENSIE – Recensie zomergasten: in de laatste aflevering van Zomergasten was architechnodesignkunstenaar Daan Roosegaarde(1978) te gast bij Wilfried de Jong. Het werd een geweldige ontdekkingsreis langs de grenzen van het menselijk kunnen, met een bijna kinderlijk enthousiaste reisleider.
‘Delen is het nieuwe hebben’, zei Daan Roosegaarde ergens. Wat hij ermee bedoelde was vrij duidelijk (bezit is niet meer van deze tijd, de wereld is van iedereen). Toch vroeg Wilfried de Jong iets wat hij om de haverklap vroeg: ‘Leg eens uit wat je daarmee bedoelt?’
De Jong en zijn gast spraken een andere taal. Daan Roosegaarde vond dingen nice en chill en nasty. Hij sprak over ‘lagen toevoegen aan de werkelijkheid’. En in plaats van technologie, zei hij ‘tech’ (spreek uit: teg). Alsof het een grondstof was, dat je naar gelieve kunt gebruiken. Deze taalbarrière illustreerde eigenlijk heel mooi Roosegaardes stokpaardje: de oude wereld is bezig te crashen, we moeten al onze creativiteit en kennis aanwenden om de nieuwe vorm te geven. Dat moet op een radicale manier. En niet bijvoorbeeld door een zonnepaneel op een lantaarnpalen te plakken in een poging energie te besparen. ‘Dat is als je moeder die lid wordt van Facebook en dan al jouw foto’s gaat liken‘, zei hij.
Je moeder op Facebook
Wilfried de Jong was voor de duur van de uitzending Daans moeder die bij alles wat Daan zei, enigszins verdwaasd maar altijd oprecht geïnteresseerd vroeg wat hij precies bedoelde. Soms werd Roosegaarde er een beetje gek van. Rollend met zijn ogen: Jezus, hoe moet ik dat nu weer uitleggen? Meestal deed hij hard zijn best. Eén keer niet. Nadat hij een fragment uit de scifi-film Gattaca had laten zien, waarin de hoofdpersoon ervoor kiest iets niet te willen weten, zei Roosegaarde dat dat in de toekomst wellicht onze enige vrijheid is, nu de overheid letterlijk in onze inbox blijkt mee te kijken: de vrijheid om iets niet te willen weten. Weer kreeg hij de vraag of hij kon uitleggen wat hij daar precies mee bedoelde. Roosegaarde weigerde. Hij begreep niet wat er onduidelijk was aan wat hij zei.
Vaak werkte het wel, Wilfried de Jong die zijn gesprekspartner benaderde alsof hij van een andere planeet kwam. Roosegaarde is een overenthousiaste übernerd die alles ‘wow, zo gaaf!’ vindt. Het probleem dat de jonge Daan Roosegaarde achttien jaar geleden had, was dat woorden tekort schoten voor wat hij wilde doen. En nog steeds schoot woorden om de haverklap tekort. Maar door te blijven vragen om het uit te leggen, zorgde De Jong er wel voor dat Roosegaarde vrij vaak bij benadering zei wat hij bedoelde.
voorbij het gangbare
De avond begon met lichtgevende kwallen. “Dit is mijn droomwereld”, zei Roosegaarde. We zagen een kwal die eruit zag als een computergestuurde lamp. De BBC had er bliepgeluidjes onder gezet, wat afleidde van wat je zag. De absolute stilte die je zes kilometer onder water ervaart, moet je niet in de edit room met bliepgeluidjes gaan upgraden. Nergens voor nodig. Beginnersfoutje van Sir David Attenborough. Het verpeste de magische poëzie van de natuur.
In een ander fragment maakten wij kennis met Richard Buckminster Fuller (door Roosegaarde liefkozend Bucky genoemd), onder andere uitvinder van de geodetische koepel. Bucky, zoals ik ‘m dan ook maar ga noemen, vertelde hoe hij ooit tijdens een vaartochtje naar het schuim keek dat zich achter het schip vormde, en toen bedacht dat je de bellen waaruit dat schuim bestond, stuk voor stuk kon omschrijven met behulp van het getal pi, een getal dat nooit volledig kan worden omschreven met behulp van de gangbare getallen. En Bucky besefte toen dat de natuur nooit een foute bel zou creëren. Dat wil zeggen: een bel waarin pi wél volledig omschreven kan worden met behulp van de gangbare getallen. Om kort te gaan: de mens kan de perfectie van de natuur enkel benaderen. Het is daarom zaak voorbij het gangbare te kijken.
Dat probeert ook Daan Roosegaarde. Alle fragmenten bevonden zich op het snijvlak van natuurlijke vanzelfsprekendheid en het menselijk kunnen. Aan de ene kant had je de mens. Die met behulp van zonlicht en zand en lenzen een soort 3-D-printer kan maken. Die in China gigantische fabrieken bouwt om collectief te kunnen voort denderen. Die zich als pandabeer verkleedt om een baby-panda gerust te stellen. En aan de andere kant heb je de natuur, in al haar onfeilbaarheid. De lichtgevende kwallen. De belletjes van Bucky. De mieren die gigantische, zeer efficiënte ondergrondse steden maken.
spaceship earth
Het verschil tussen mier en mens werd duidelijk in het laatste fragment, waarin astronauten vertelden over de overweldiging die ze ervaren als ze vanuit de ruimte de aarde zien. Ineens beseffen ze waar het om draait. Waar je vandaan komt. Hoe fragiel die aarde is. Met die flinterdunne ozonlaag die ervoor zorgt dat wij kunnen leven. Het verschil tussen mens en mier is dat de mens naar zichzelf kan kijken. Wij kunnen begrijpen wat we doen. En evalueren wat wij doen. De mieren doen gewoon wat ze doen: een perfect bouwwerk bouwen. Als collectief, op organische wijze, zonder na te denken, feilloos. Ze zijn onderdeel van de omgeving die zij veranderen.
Onze tragiek is dat wij nooit meer één zullen zijn met onze omgeving zoals de mieren naar zijn. Maar we kunnen er wel naar streven. Roosegaarde wil de omgeving veranderen. Waardoor wij weer veranderen. Waardoor de omgeving weer verandert. Het uiteindelijke doel is eenwording: het creëren van een omgeving waarmee wij kunnen samensmelten. We zijn mutanten, zei ontwerper Philippe Starck in eenbijzonder aanstekelijke TED-talk. Mutanten in een verhaal dat 4 miljard jaar geleden begon. En dat nog 4 miljard jaar zal duren, totdat spaceship earth door de zon zal worden opgeslokt. De taak die wij onszelf tot die tijd moeten opleggen: verruim je blik.
Dat is gelukt, Daan Roosegaarde. Mijn blik is verruimd. Dank daarvoor. Ik zal m’n best doen om ‘m elke dag wat verder te verruimen.
[Deze recensie verscheen ook op Sargasso]
Hartelijk dank weer.