Zomergasten: Dick Swaab

‘Het toeval wil’, zei Jelle Brandt Corstius tegen Dick Swaab, waarna hij vertelde wat het toeval had gewild, zoveel jaar geleden. Dick Swaab glimlachte. Vriendelijk, maar een beetje melancholiek. Alsof hij een beetje droevig was dat die aardige jongen die tegenover hem zat zijn woorden zo onzorgvuldig koos (zo zag ik hem wel vaker glimlachen). ‘Alles is toeval’, zei hij minzaam.

Dat was aan het begin van de uitzending. Aan het einde kwamen ze nog even over de vrije wil te spreken. Die bestaat niet, volgens Swaab. Zoals de nieren urine produceren, zo produceren de hersens de geest. Jelle Brandt Corstius vond het moeilijk te verkroppen dat hij daar niet uit vrije wil zat. De vrije wil is een illusie, zei Swaab. Hij hield zelf ook graag aan die illusie vast. Weten dat de vrije wil een illusie is, zorgt er dus niet voor dat je die illusie doorprikt.

Over het algemeen kabbelde de uitzending voort in een bijna gezapig tempo. Nadat we een stukje uit Polanski’s Repulsion hadden gezien legde Swaab uit dat je door extreme eentonigheid kunt gaan hallicuneren. En even leek het me leuk om u te vertellen dat ik halverwege de uitzending ontdekte dat Dick Swaab daar in zijn onderbroek zat, dat Jelle Brandt Corstius zichzelf een Ted de Braak-snor had aangemeten en dat er steeds meer geverfde konijntjes de studio in kwamen hupsen, maar voor zulke respectloze ginnegapperij ter meerdere eer en glorie van niemand anders dan mijzelf, vond ik de uitzending te interessant en de man te integer.

‘Wij zijn ons brein’, heet het boek van Dick Swaab. Het brein van Dick Swaab is hersenonderzoeker. Met meer houdt zijn brein zich niet bezig. Of hij wilde ons nergens anders mee kennis laten maken, dat kan ook. Maar na drie uur Dick Swaab weet ik niet door wat voor muziek het brein van Dick Swaab ontroerd raakt, welke documentaires zijn kijk op het leven hebben veranderd, of welke films hem hebben geraakt. Ja, Die Blechtrommel had hem geraakt omdat de hoofdpersoon daags na de Kristallnacht een vernielde speelgoedwinkel binnen loopt waarin een modeltrein ligt die Dick Swaab als kind had gekregen van een moeder wiens zoontje in Auschwitz was vermoord. In Swaabs herinnering werd het treintje in de film door nazi-laarzen vertrapt, maar de nazilaarzen bleken over het treintje heen te stappen, waarna Swaab ons uitlegde dat het brein feiten kan verdraaien en dat iedereen zijn eigen waarheid creëert. En zo had alles wat hij liet zien minstens zijdelings met zijn werk als hersenonderzoeker te maken.

Alleen een stukje uit The Birds van Hitchcock leek hij te hebben uitgekozen omdat hij het zo knap gemaakt vond. Hoewel, meteen na die constatering, begon hij een verhaal over bedorven mossels waarin een stofje zit dat de hersens kan aantasten, wat bij vogels tot gevolg kan hebben dat ze mensen aanvallen. Wellicht, zei Swaab, is dat de reden dat de Joden en sommige indianenstammen geen mossels eten. Zeer wetenswaardig, dat wel, maar wat heb je eraan?

Niks, denk ik. Zoals je aan hersenonderzoek an sich ook niks hebt. Totdat je wat met die informatie gaat doen. Ik had graag gehad dat Jelle Brandt Corstius op sommige kwesties wat dieper was ingegaan. Het gesprek leek vaak ergens naar toe te gaan, maar net als het echt interessant dreigde te worden, stokte het en gingen we verder met het volgende onderwerp. Ik had Swaab op z’n minst nog wel iets meer willen horen vertellen over de vrije wil en hoe de illusie precies werkt, en wat het leven voor zin heeft als de vrije wil niet bestaat. En hoe hij tot de conclusies is gekomen dat de vrije wil niet bestaat en hoe hij zo zeker weet dat alles toeval is. Dat had ik ook graag willen weten.

Dick Swaab is in de hongerwinter geboren. Zijn vader heeft de oorlog mede overleefd doordat sommige wetenschappers er rare theorieën op nahielden. Men dacht dat iemands schedelomtrek vertelde van welk ras iemand was. Als ik het goed begrepen heb, heeft het het Herseninstituut middels deze nepwetenschappelijke methode kunnen staven dat de joodse vader van Dick Swaab een ‘gut proportionierte Süd-Ariër’ was. Hoe het precies zat, weet ik niet zo goed, want Jelle Brandt Corstius vroeg niet echt door.

Maar als het zo duidelijk is dat je net zo goed niet had bestaan, zie je denk ik extra scherp dat alles toeval is. En begrijp je dat je je leven niet moet vergooien.

Molovich
Erkend miskend genie. Motto: succes is voor losers.

24 Reacties

  1. Handig: iedere maandagochtend na Zomergasten hier op deze site een recensie van Molovich, kan men lekker ‘nabeppen’..
    Ik heb me ook wel ’n ietwat gestoord aan ’t feit dat de hersenonderzoeker alleen maar werk-gerelateerde fragmenten had uitgekozen: behoorlijk droge kost.
    (met een fragment uit Hitchcock’s The Birds, met special effects uit het stenen tijdperk: waarover Corstius, iets in de trant van: ‘gut Dick, die special effects zijn nu zoveel jaren later nog totaal niet gedateerd.volgens mij bedoelde hij dat cynisch, mag ik toch hopen..)

    Voorstel aan de VPRO: Vanaf nu géén (kurk)droge wetenschappers meer, alléén nog maar interessante mensen, kunstenaars dus, in de meest brede zin des begrips:
    Schrijvers, (pop)musici, regisseurs, acteurs, actrices, schilders, beeldhouwers, (binnenhuis)architecten, modeontwerpers etc.etc..

  2. Mijn voorstel aan de VPRO: neem voortaan alléén maar mensen die iets te vertellen hebben, zoals Dick Swaab. Wiskundigen! Astronomen! Natuurkundigen! Geologen! Paleontologen! Oceanografen!
    En laat ze gewoon praten over hun vak. Dat levert de interessantste tv op.
    Een interviewer is dan ook nauwelijks nog nodig, denk ik.

  3. Een betere interviewer had van een interessante wetenschapper als Dick Swaap een veel spannender uitzending gemaakt. Helaas bleef JBC aan de oppervlakte; ik zag iemand die intellectueel de mindere was, maar desondanks een hoge noot wilde spelen.
    En dus alsjeblieft niet bovenstaand voorstel van sfood overnemen. Een aantal kunstenaars ok, maar hou op met die vreselijke incestueuze en ijdele kletspartijen bij de omroep met acteurs en actrices.

    1. Van mij mogen er, Arend, best af en toe interessante wetenschappers aanschuiven, maar dan wél graag die die een iets bredere kijk op de wereld hebben, dan sléchts hun eigen vakgebied..

      1. Het nare is alleen dat ‘een bredere kijk op de wereld’ eigenlijk synoniem is aan geoudehoer. Dus maar liever niet doen.

          1. Maar u begrijpt wel wat ik bedoelde. Swaab had dus ook een stukje klassieke muziek moeten laten horen. Hij had ook veel meer moeten vertellen over de wereldpolitiek en ga zo maar door.
            Ik ben daartegen. Het programma zat al barstensvol interessante zaken, daar hoefde geen bredere kijk op de wereld aan toegevoegd te worden.

  4. In Zomergasten moeten interessante mensen komen, wetenschappers, kunstenaars, politici en wat dies meer zij. Maar dan inderdaad wel graag een interviewer die er tegenop gewassen is, die zich een beetje ingelezen heeft. Het gaat in Zomergasten om de gast en die met zo goed mogelijk tot zijn of haar recht komen en dat vergt een interviewer die weet waarover hij het heeft, of die zodanig nieuwsgierig en scherp is dat z’n vragen het onderste uit de kan halen. JBC ontbeert de inhoudelijke bagage en de intellectuele capaciteiten om bij iemand als Dick Swaab, die van zichzelf wat gesloten is, het onderste uit de kan te halen.

  5. Daar heb je gelijk in, Max. Maar het stoorde mij toch niet zo erg als de vorige week. Inderdaad, hij had dat boek minstens even kunnen lezen, hij had zich kunnen voorbereiden op de vrije wil (bijvoorbeeld hier: http://nl.wikipedia.org/wiki/Vrije_wil#Neurowetenschap), dat klopt allemaal. Maar ik heb toch de hele avond genoten van Swaab’s fragmenten en van zijn aardige ironie.
    Ja, Swaab is een wat gesloten mens. Ik weet niet of het de taak van een interviewer is, hem wat meer naar buiten te brengen.
    Swaab lijkt me ook niet zo’n muzikaal mens. Moet de interviewer dan proberen…? Toch ook niet?

  6. Nee, dat niet, maar hij heeft er niet uitgehaald wat er in zat. JBC begreep bijvoorbeeld niet wat Swaab precies bedoelde met de vrije wil en dat wij die niet hebben. Dat maakte ik in ieder geval op uit zijn opmerking dat ‘wij gewone mensen blijven denken dat we een vrije wil hebben’. Hij had bijvoorbeeld iets kunnen vragen over wat dat ontbreken van de vrije wil betekent voor de eigen verantwoordelijkheid. De vrije wil had op z’n minst even gedefinieerd moeten worden. Want wat Swaab ermee bedoelt is iets anders dan wat de volksmond ermee bedoelt.

    Net als vorige week bleek JBC niet in staat om zich voldoende in zijn gesprekspartner in te leven. En net als vorige week was het desondanks een boeiende uitzending. Vorige week omdat Marc-Marie Huibrechts zich niet door de horkerigheid van JBC uit het veld liet slaan en een kijkje in zijn ziel gaf. Dit keer omdat Swaab een boodschap had die hij sowieso over het voetlicht wilde brengen. Maar het had veel boeiender kunnen zijn als JBC wat weerwoord had kunnen geven of zich echt als een geboeide leek had weten op te stellen. Soms leek het wel alsof hij niet had geluisterd naar de antwoorden en dat hij niet kon wachten om door te gaan naar het volgende onderwerp.

  7. Net zoals veel mensen had de interviewer moeite met het ontbreken van de vrije wil. Net zoals in dit artikel wordt gesuggereerd dat het leven dan geen zin meer heeft.
    De filmpjes over Parkinson, Locked-in, geheugenfenomenen was voor mij iets te standaard. Veel leuker was het geweest als bijv. een syndroom van Capgrass aan bod zou zijn gekomen. Waar gecombineerde fysiologische alswel psychologische oorzaken aanwezig zijn.

    Pas interessante TV krijg je als je een stel van die specialisten bij elkaar zet net zoals “een schitterend ongeluk”. Volgens mij had je daar nl wel een discussie over vrije wil op niveau.

  8. “Een Schitterend Ongeluk”! Wat was dat mooi! Of “Van de Schoonheid en de Troost”. Net als nu met Zomergasten bleef je daarvoor thuis. Ik nam het destijds op video op, om het later nog eens te bekijken, want er werd zoveel diepzinnigs gezegd, dat het bijna onmogelijk was om alles meteen te begrijpen. Je miste altijd wel iets. Bestaat Wim Kayser nog?
    Maar ik in tegenstelling tot jullie, vind ik Jelle Brandt Corstius wel oké als presentator. Ik heb genoten van alle uitzendingen die hij presenteerde. Ik ben het er niet mee eens dat hij van alle mensen die hij interviewt alles moet begrijpen. Dat is een onmogelijke opgave die zou leiden tot verkramping ben ik bang (met de verkrampte houding van Margriet vd Linden nog vers in het geheugen). Ik vind het wel leuk zo, een beetje nonchalant. Ze nodigen toch alleen maar super-ego’s, en die krijgen hun ding toch wel gezegd, al moeten ze het erdoorheen drukken. Daar hebben ze immers de tijd voor.

    1. Daar heb je wel een punt, maar ik vind dat Dick Swaab meer had moeten vertellen dan alleen zijn punt. Hij had wat tegengas moeten krijgen. Of wat mogelijkheden om nog wat dieper op zijn punten in te gaan. Neem bijvoorbeeld de vraag van JBC waarom er onder Marokkanen en Antilianen zoveel criminaliteit is. Swaab antwoordde daarop dat dit door de omgeving kwam. Terwijl de omgeving zo weinig ter zake doet. Is de samenleving dan toch een beetje maakbaar? Daar had JBC wel even over mogen doorvragen. Of over virtuele porno voor pedofielen: wie moet dat maken? En is het maar één onderzoek dat bewijst dat porno zalvend werkt of zijn er meer? En waarom kent de katholieke kerk zoveel pedofiele priesters – of is daar iets anders in het spel? En waarom was Pa Brandt Corstius (en een ander groot gedeelte van de Nederlandse samenleving) destijds zo boos op Swaab? Dachten ze dat hij bedoelde dat homofilie een afwijking was? En hoe denkt Swaab over Anders Breivik, om maar een zijpaadje in te slaan?

      Specialisten onder elkaar is leuk, ik heb graag een geïnteresseerde leek. En dan eentje die iets meer geïnteresseerd is dan JBC. En ietsje slimmer. Ik dacht te vaak: verdomme, daar had ik wel wat meer over willen weten.

      1. Nou, ik ben juist blij dat ze niet nog meer tijd spendeerden aan pedofilie. Het wordt anders zo verrekte zwaar. Zo heb ik massa’s dingen geleerd, en toch ook een fijne, onderhoudende avond gehad. Die mix is moeilijk te bewaken.

        1. maar je hebt gelijk op andere punten, bijv. nurture vs nature bij criminele Antillianen en Marokkanen. Toen dacht ik ook: “Huh? Is dat niet een tikkeltje het tegenovergestelde van wat je net zei?” (ik zeg nu ook jij tegen Dick, besef ik)

    1. Je kunt natuurlijk ook proberen om Dick Swaab zélf te interviewen, voor Nurks en Sargasso bijvoorbeeld. Want hij ging wel heel snel over sommige onderwerpen heen. Neem dan ook het Syndroom van Capgras mee.

  9. Het is toch een beetje de makke van JBC. Regelmatig trekt hij een verbaasd gezicht, wenkbrauwen omhoog, en dan met rechterhand tegen wang aan luisteren. Straalt uit: ‘Zo, zo, is het waarempel. Gooi het maar in mijn pet.’ Swaab had zeker interessante zaken meegenomen, maar er had meer in gezeten. daardoor vond ik het in de loop vd avond wat saai worden.

  10. Ik vond de man wel een plezierige gast met veel intelligentie en wijsheid over zijn specifieke vakkennis. Maar hij viel wat door de mand bij zijn stellingen over xenofobie. Net even te politiek correct, net weer even te netjes en doorzichtig. Maar ik moet zeggen dat de eerste twee gasten van het programma me niet tegen zijn gevallen. Ondanks de wat al te licht presentator die toch iets te veel leunt op zijn familienaam en te weinig op vakkennis of levenservaring…

Laat een antwoord achter aan Molovich Reactie annuleren

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *