De Dirkswoudenaar Piet Brachtsma ziet eruit als een boekhouder (in mijn middelbare schooljaren zei ik eens: toon mij een foto van een leraar, en ik zeg je welk vak hij geeft, het maakt niet uit: wiskunde, natuurkunde, geschiedenis, maatschappijleer, Nederlands, Latijn), en hij is ook boekhouder. Hij werkt bij Aannemingsbedrijf Ter Laan te Dirkswoud en schijnt daar zeer gelukkig te zijn.
Boekhouders hebben een geheim leven. Brachtsma ook. Hij schaakt, ik heb een paar partijen tegen hem gespeeld, en het viel me niet mee. Het zijn vaak de boekhouders en de klerken die het meest avontuurlijk schaken. De mensen die op survival-tochten en op wereldreizen gaan, schaken vaak het saaist.
In de Dirkswouder schaakkringen staat Brachtsma bekend als de ‘zwarte panter’, ondanks zijn grijze haar en niet zeer gymnastische lichaamsbouw. Hij doet bij Ter Laan de boekhouding, de facturen, de offertes (die hij, om onbekende redenen, ‘offerandes’ noemt), het voorraadbeheer en het personeelsmanagement. ‘Maar in het schaken ben ik een duivel,’ zegt hij zelf, en vooral met zwart kan hij er inderdaad wat van. ‘Ik houd van open spel, niet van dat berekenende.’
Op 1.e4 speelt hij 1…, f5 (het Fredgambiet), op 1.d4 speelt hij 1…e5 (Englundgambiet), op 1.c4 speelt hij 1…b5 (Jaenischgambiet) en op 1.f4 speelt hij 1…e5 (Fromgambiet). Zeer wilde en twijfelachtige openingen, maar daar houdt hij van. Ik denk dat hij op 1.Pc3 bijvoorbeeld 1…g5 speelt en op 1.Pf3 ook 1…g5.
Ik was van de week bij hem thuis om weer een potje te schaken, hij had bord en stukken al op de keukentafel klaargezet en hij zat zelf aan de zwarte kant. ‘Jij mag met wit spelen,’ zei hij. ‘Oké,’ zei ik. Ik moest een niet zo gangbare eerste zet spelen, wist ik, dus ik speelde 1.b4, verwachtende 1…a5 of 1…c5. Hij smijt met pionnen, want ‘met pionnen is het een damspel’. Hij speelde het Birminghamgambiet, dus 1…c5. Ik dacht weer na: zou het niet het verstandigst zijn om 2.b5 te spelen? Nee. Ik speelde 2.bc5 en hij speelde 2…d6, waarop ik 3.cd6 deed en hij kalm 3…Pc6. Ik pakte maar door met 4.de7, hij speelde 4…Lxe7 en zei: ‘Dit is de Dirkswoudvariant van het Birminghamgambiet!’ U moet het maar eens naspelen.
Toen ik zeer diep zat na te denken, kaken en oren tussen de handen, over mijn 13e zet, kwam zijn vrouw binnen: ‘Moeten jullie koffie hebben, jongens?’ ‘Ja,’ zei Brachtsma, ‘met prik.’ Prik was in huize Brachtsma de benaming voor vieux. Ze boog zich naar me over en zei: ‘En jij?’ ‘Met suiker en melk, alstublieft,’ zei ik.
Ik verloor uiteraard de partij. The black panther was at it again.
“kaken en oren tussen de handen” Prachtig